lira korbowa
LiraKorbowa.pl
czyli (prawie) wszystko o lirze korbowej
Kanał RSS LiraKorbowa.pl lirakorbowa.pl na facebook soundcloud lirakorbowa.pl lirakorbowa.pl na youtube.com
O lirze
Sinfonia/simphonia i organistrum

Lira korbowa u swoich początków we wczesnym średniowieczu nazywana była organistrum . Nazwa pochodzi z języka łacińskiego i oznacza lirę przeznaczoną dla dwóch muzyków. Etymologia tej nazwy nie jest jednoznacznie określona; podaje się m.in. związki z terminem organum , będącego jedną z pierwszych technik wielogłosowych, jak i form muzyki religijnej średniowiecza. Ponadto nazwa organistrum rozumiana jest jako połączenie dwóch terminów: organum , organ rozumianego też jako narząd, przyrząd, także brzmienie, dźwięk głosu i czasownika struo – oznaczającego – budować, kleić, składać jedno na drugie.

Druga nazwa, funkcjonująca od XIII wieku i określająca lirę korbową przeznaczoną dla jednego muzyka, posiada wiele relatywnych form funkcjonujących w innych językach, biorąc pod uwagę tylko średniowieczną terminologię.Nazwę simphonia i organistrum można znaleźć w wielu pracach teoretycznych - zarówno w wzmiankach, jak i szerszych opisach instrumentu. Obie średniowieczne nazwy, według zbadanych przez Christopera Page źródłach [The Medieval Organistrum and Symphonia: 2 Terminology, Wydawnictwo: The Galpin Society Journal, Vol. 35, 1982 r.] nie wskazują na rozróżnienie symphonii jako instrumentu przeznaczonego dla jednego muzyka, a organistrum , dla dwóch; określały one jedynie lirę korbową. Nazwa simphonia była znana w całej Europie, natomiast – organistrum , tylko szerzej rozpowszechniona w północnym i południowym dialekcie w Niemczech.

Różne nazwy w różnych krajach, czyli jak jest "lira korbowa" po włosku?

Nazwy instrumentu w różnych językach narodowych posiadają kilka źródłosłowów, a co ciekawe, mimo różnorodności językowej, są one takie same. Można zatem wyróżnić kilka najważniejszych, tj. koło, obracać, żebrak, żebrać, chłop, ślepiec, instrument ślepca. Występują też, choć rzadziej, nazwy o charakterze onomatopeicznym.

Angielska nazwa hurdy-gurdy nie wskazuje jednoznacznie na jeden, konkretny instrument. Powstanie tego terminu nie jest jasne. Występuje kilka podobnych nazw dwuczłonowych, jak hirdy-girdy , która oznacza wzburzenie lub hałas. Wykształciły się także inne pochodne określenia: hirdum-dirdum , czy hurly-burly . Ostatnia nazwa stała się modelem dla znanego obecnie terminu hurdy-gurdy . Wszystkie jej pochodne powstały w XVIII wieku, a wobec samego instrumentu nie było większego szacunku czy poważania, zatem nazwa ma charakter dźwiękonaśladowczy o zabarwieniu raczej żartobliwym z odrobiną cynizmu.

Węgierska nazwa tekerolant i alternatywny jej wariant forgólant oznacza obracaną lutnię. Inna nazwa pochodząca z tego języka to nyenyere , określenie onomatopeiczne oznaczające powtarzające się świergotanie powodowane przez koło.

Nazwa ta w brzmieniu podobna jest do używanej w Czechach i na Słowacji - ninera . Zjawisko upodobnienia się nazw jest jak najbardziej typowe, jeśli chodzi o wpływy językowe w krajach sąsiednich.

Niemiecka nazwa Drehleier – od drehen – kręcić, podobnie jak holenderska draailieren , pochodzą od dwóch źródłosłowów: draaien – kręcić i lier – lira. Inne nazwy niemieckie to Bauernleier , oznacza chłopską lirę lub lutnię (leier, lant), jednakże w szerszym znaczeniu odnosi się do całej grupy instrumentów strunowych. Występują też takie nazwy, jak: Bettlerleier ( Bettler – żebrak), a także Radleier od Rad – koło, podobnie jak francuska nazwa vielle à roue ( roue – koło) – oznacza obracaną lirę, violę.

Nazwy włoskie to lira tadesca (niemiecka), lira rustica (od rusticano – wiejski), lira pagana ( Pago – gmina wiejska), lira mendicorum ( mendiacare – żebrać), viola da orbo ( orbo – ślepy, czyli lira ślepca). Inna nazwa to ghironda lub ghironda , a także zampugna , albo zampogna , zanfona .

W języku hiszpańskim funkcjonuje nazwa taka, jak w języku włoskim – zanfona oraz sambuca . Zanfona pochodzi od używanej w średniowieczu nazwy – simphonia . Inna nazwa to viola de roda – viola „kołowa”. Znana była także nazwa gaita , kojarzona głównie z dudami, ale czasami używana na określenie liry korbowej.

Polska nazwa lira korbowa powstała na odróżnienie liry antycznej, znanej wśród wykształconych osób; dla ludzi pochodzącących ze wsi nie było konieczne to rozróżnienie, funkcjonowało tylko określenie lira . W Polsce występowała też nazwa: lira kręcona , lira dziadowska.